De wettelijke verdeling van een erfenis

De wet verdeelt

De term wettelijke verdeling verraadt al dat er een verdeling van de erfenis plaatsvindt en dat is ook zo. De wet bepaalt namelijk dat de echtgenoot van rechtswege de goederen van de nalatenschap krijgt, dus zonder dat een handeling of overeenstemming over de verdeling nodig is. 
Er kan ook geen misverstand bestaan over hoe de erfenis moet worden verdeeld. Dat komt door het feit dat de wet voorschrijft dat de langstlevende echtgenoot alles krijgt toebedeeld. Dat geldt voor de bezittingen, maar ook voor de schulden. De koopwoning is een goed voorbeeld. Niet alleen wordt de het aandeel van de overleden partner in de woning verkregen, maar ook de helft van de eventuele hypotheekschuld.

De wet schrijft in art. 4:14 BW nog uitdrukkelijk voor dat de echtgenoot verplicht is om alle schulden te betalen. Dat betekent dus dat de kinderen de portemonnee daar niet voor hoeven te trekken.

Wat krijgen de kinderen?

Ieder van de kinderen krijgen – ook van rechtswege – als erfgenaam een vordering op de nog in leven zijnde ouder. Het gaat om een geldvordering, zodat het kind geen recht heeft op spullen zoals een auto of bankstel. Deze geldvordering komt overeen met de waarde van zijn erfdeel. Dat zit als volgt.
Als de ouders na aftrek van alle schulden een netto vermogen hebben van € 300.000,--, dan komt de ene helft aan vader toe en de andere helft aan de moeder. Omdat vader geen testament had opgemaakt laat hij drie erfgenamen na, te weten zijn echtgenote en zijn beide kinderen. De erfgenamen erven ieder 1/3e, zodat moeder alle goederen en schulden krijgt maar de kinderen een geldvordering op moeder van( 1/3e x € 150.000,-- = ) € 50.000,--.

Deze geldvordering is een zogenoemde papieren vordering. Het kind kan namelijk wel uitbetaling vragen aan moeder, maar zij is daartoe op grond van de wet niet verplicht. De wet bepaalt namelijk dat deze geldvordering pas opeisbaar is bij het overlijden van moeder, of eerder wanneer zij failliet is verklaard of de WSNP op haar van toepassing is verklaard. 

Hoeveel krijgen de kinderen?

Als de wettelijke verdeling van toepassing is, kan de echtgenoot die achterblijft in principe ongestoord doorleven. Dat is ook de bedoeling geweest van de wetgever. De echtgenoot kan in de woning blijven wonen, over het bank- en spaarsaldo beschikken en in de auto blijven rijden. Bij overlijden van deze ouder zal pas voor de kinderen duidelijk worden wat er nog over is van de erfenis van de eerst overleden ouder. Het zal voor de kinderen aanvoelen als één nalatenschap die zij ontvangen, terwijl het juridisch (maar ook fiscaal) om twee nalatenschappen gaat.

Met een boedelbeschrijving kan eenvoudig een overzicht worden gemaakt van alle bezittingen en schulden. Moeder is op grond van de wet verplicht om de kinderen een dergelijk overzicht te verstrekken aan de kinderen. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van het model van rechtspraak.nl, maar een kopie van de aangifte erfbelasting voldoet ook. Zolang het maar gaat om een waardering van de goederen en de schulden van de nalatenschap.

Als de boedelbeschrijving geen duidelijkheid biedt, of als de erfgenamen het over de vaststelling van de geldvordering niet eens kunnen worden, dan geeft de wet de erfgenamen een ingang bij de kantonrechter. Met een verzoekschrift kan iedere erfgenaam de kantonrechter vragen om de betreffende geldvordering vast te stellen.

Waarom deze geldvordering vaststellen?

Het belang van de vaststelling van deze geldvordering wordt met name duidelijk wanneer moeder andere plannen heeft met haar nalatenschap dan alles na te laten aan de kinderen. Dat is soms aan de orde wanneer er een nieuwe partner in beeld komt. Ook kan moeder ervoor kiezen om alles aan de kerk of een goed doel na te laten. Dat staat haar uiteraard vrij, maar het kan zijn dat de kinderen wel wensen dat eerst hun vordering op moeder vanwege het overlijden van vader wordt uitgekeerd.

Toepassing en ongedaanmaking van de wettelijke verdeling

Verder merk ik nog op dat het hebben laten opmaken van een testament niet altijd betekent dat er is afgeweken van de wettelijke verdeling. In vele testamenten is juist opgenomen dat niet van de wet wordt afgeweken, zodat ook dan de wettelijke verdeling van toepassing kan zijn. Wel kunnen er aanpassingen op de wettelijke verdeling worden gemaakt, bijvoorbeeld ten aanzien van het moment waarop de vordering van de kinderen opeisbaar wordt. Een veel voorkomende voorwaarde is het moment dat de ouder wordt opgenomen in een verzorgingstehuis of wanneer de ouder met een nieuwe partner gaat samenwonen.

Tot slot maak ik hier van de mogelijkheid gebruik om nog op te merken dat het de echtgenoot vrijstaat om binnen 3 maanden na het overlijden de wettelijke verdeling ongedaan te maken. De wet schrijft voort dat dit door middel van een verklaring in de vorm van een notariële akte moet geschieden, die vervolgens wordt ingeschreven in het boedelregister van de rechtbank. Het gevolg van deze ongedaanmaking is dat de kinderen samen met moeder erven, dus niet een geldvordering toegekend krijgen die pas na haar overlijden opeisbaar wordt.

Conclusie

Als je getrouwd bent, ouder van tenminste één kind en je hebt geen testament, dan regelt de wet wel hoe je nalatenschap vererft. In het geval je niet wilt dat de wet dat voor je regelt, dan is het verstandig om met een testament daar van af te wijken. Het laten opmaken van een testament betekent dus niet dat er wordt afgeweken van de wettelijke verdeling. Ook is het mogelijk om middels een testament aanpassingen te maken op deze wettelijke regeling, bijvoorbeeld ten aanzien van de opeisbaarheid van de vordering van de kinderen.

De langstlevende echtgenoot kan bij de wettelijke verdeling ongestoord verder leven nadat zij de schulden van de nalatenschap heeft betaald (ook namens de kinderen) en desgevraagd een boedelbeschrijving heeft verstrekt aan de kinderen. Zij is vervolgens niet verplicht om de vordering van de kinderen te betalen, maar op grond van art. 4:17 BW is dat haar wel toegestaan.

Als u vragen heeft over de wettelijke verdeling, dan bent u bij erfrechtspecialist mr. E.J. Luursema aan het juiste adres. Stel vrijblijvend telefonisch uw vraag of vul het contactformulier in.